...mín skoðun...
Jæja. Lækurinn er bakkafullur en ég ætla samt að bera í hann.
Það eru víst flestir, ef ekki bara allir, búnir að sjá þetta blessaða myndband þar sem forstöðumaður meðferðarheimilis og skjólstæðingur hans sjást í mis-æsilegum bindingarleikjum eða a.m.k. fylgjast með forsögunni í fjölmiðlum undanfarinn mánuð.
Ég ætla ekki að fara út í efni myndbandsins hér eða aðdraganda birtingu þess, heldur ætla ég að lýsa furðu minni á því sjónarhorni sem sumir virðast hafa; það að þar sem þetta „samband” hafi varað í um tvö ár þá sé fráleitt að tala um að um misnotkun hafi verið að ræða.
Mannskepnan er einu sinni þannig gerð að hún er ótrúlega fljót að aðlaga sig að aðstæðum, að gera það sem hún getur til að lifa af í þeim aðstæðum hún lendir í. Tökum dæmi. Maður og kona hefja samband. Það gengur vel og þau eru hamingjusöm í nokkra mánuði þangað til einn góðan veðurdag að maðurinn lemur konuna sína. Ástæðan skiptir ekki öllu máli en hann blíðkar hana og biður afsökunar, hún fyrirgefur og annað hamingjutímabil upphefst, hvort sem það eru dagar, vikur, mánuðir, ár eða lengur. Að endingu endurtekur sagan sig. Hann lemur hana aftur, aftur biðst hann afsökunar og ætlar aldrei að gera þetta aftur og konan fyrirgefur. Svona getur þetta gengið í ansi langan tíma þar til konan hefur sig loksins í það að gera eitthvað í málinu, oftast með utanaðkomandi hjálp. Gerandinn í ofbeldisfullri sambúð er frá sínu sjónarhorni í afar góðu sambandi, hans hlið er alltaf sú rétta og það er sú sannfæring sem að lokum sannfærir þolandann líka um að svona eigi þetta að vera.
Á pappírum og í augum annarra er þetta langvarandi samband þótt aðstæður innan þess séu meira en lítið skrítnar.
Hver einasta manneskja sem ég þekki segir að þetta gæti aldrei komið fyrir sig. Og væntanlega er það satt því það eru ákveðnar týpur sem lenda frekar í þessu en aðrar og það er ótrúlegt hvað þeir einstaklingar sem beita ofbeldi, andlegu eða líkamlegu eru naskir á að finna þessar týpur. Sterk sjálfsmynd og félagslegt tengslanet gerir þarna gæfumuninn, þeim konum sem finnast þær vera háðar utanaðkomandi viðurkenningu er hættara við að festast í þess konar sambandi, þar sem gerandi gerir þær í raun háðar sér og sínu áliti. Kannski gerir hann það ekki meðvitað en svona er mynstrið.
Því betri tengsl sem einstaklingur hefur við annað fólk því betra á það með að vinna sig út úr svona hlutum án þess að festast í þeim. Þeir sem standa einir eða finnst þeir ekki eiga neinn að eiga það á hættu að telja sig háða þeirri manneskju sem sýnir þeim alúð og umhyggju, sama hvað annað sú manneskja gerir.
Sem leiðir mig að áðurnefndum forstöðumanni og skjólstæðingi hans. Skjólstæðingurinn er ung stúlka hverrar forsögu ég þekki ekki vel en það má þó gera ráð fyrir að hún hafi verið í óreglu og þess konar líferni býður ekki beint upp á heilbrigð félagstengsl, sérstaklega ef það hefur byrjað snemma. Ekki er ólíklegt að forstöðumaðurinn þekki inn á veikleika manneskju í þessu ástandi en eins og kom fram hér að ofan þá er þetta ekki alltaf meðvitað hjá gerandanum en hann kann svo sannarlega að ýta á réttu takkana. Mér finnst persónulega ekkert ósennilegt að hann hafi fengið hana til að gera hluti sem hún vildi ekki gera. Það sem manni finnst ógeðfellt í fyrstu verður að vana og maður hættir að finna fyrir þeim viðbrögðum sem maður fann í fyrstu. Þetta er hluti af varnarviðbrögðum mannskepnunnar, kallað habituation upp á útlensku. Sem sagt, maður sættir sig við hluti sem maður er ekki endilega sáttur við, vegna þess að til að lifa af verður maður að aðlagast. Ég tel það ekkert ólíklegt að hún hafi einfaldlega aðlagast aðstæðum, gert það besta sem hún taldi sig geta gert í stöðunni þar til hún var komin það langt í sinni félagslegu færni að sjá, að það var í raun verið að eyðileggja hana og brjóta niður með þessum aðgerðum. Og já, ég myndi verða reið hverjum þeim sem hefði, undir yfirskini þess að ætla að hjálpa mér, hrint mér afturábak í mínu bataferli.
Það er hægt að vera í sambandi í tvö ár og gott betur, gegn betri vitund og eigin vilja. Flestir eru bara svo heppnir og hamingjusamir í sínu lífi að þeir gera sér ekki grein fyrir því.
Og þó svo að þetta hafi verið með hennar samþykki þá á hann auðvitað ekkert með það að leita eftir slíku samþykki. Með þessu framferði brýtur hann ekki bara gegn 197. grein almennra hegningarlaga þar sem stendur: „Ef umsjónarmaður eða starfsmaður í fangelsi, geðsjúkrahúsi, vistheimili, uppeldisstofnun eða annarri slíkri stofnun hefur samræði eða önnur kynferðismök við vistmann á stofnuninni varðar það fangelsi allt að 4 árum,” heldur líka 198. grein; „Hver sem hefur samræði eða önnur kynferðismök við mann utan hjónabands eða óvígðrar sambúðar með því að misnota freklega þá aðstöðu sína að hann er honum háður fjárhagslega, í atvinnu sinni eða sem skjólstæðingur hans í trúnaðarsambandi skal sæta fangelsi allt að 3 árum eða, sé maðurinn yngri en 18 ára, allt að 6 árum. …”
Það eru bara staðreyndir málsins, hvert svo sem eðli sambandsins var.
Það eru víst flestir, ef ekki bara allir, búnir að sjá þetta blessaða myndband þar sem forstöðumaður meðferðarheimilis og skjólstæðingur hans sjást í mis-æsilegum bindingarleikjum eða a.m.k. fylgjast með forsögunni í fjölmiðlum undanfarinn mánuð.
Ég ætla ekki að fara út í efni myndbandsins hér eða aðdraganda birtingu þess, heldur ætla ég að lýsa furðu minni á því sjónarhorni sem sumir virðast hafa; það að þar sem þetta „samband” hafi varað í um tvö ár þá sé fráleitt að tala um að um misnotkun hafi verið að ræða.
Mannskepnan er einu sinni þannig gerð að hún er ótrúlega fljót að aðlaga sig að aðstæðum, að gera það sem hún getur til að lifa af í þeim aðstæðum hún lendir í. Tökum dæmi. Maður og kona hefja samband. Það gengur vel og þau eru hamingjusöm í nokkra mánuði þangað til einn góðan veðurdag að maðurinn lemur konuna sína. Ástæðan skiptir ekki öllu máli en hann blíðkar hana og biður afsökunar, hún fyrirgefur og annað hamingjutímabil upphefst, hvort sem það eru dagar, vikur, mánuðir, ár eða lengur. Að endingu endurtekur sagan sig. Hann lemur hana aftur, aftur biðst hann afsökunar og ætlar aldrei að gera þetta aftur og konan fyrirgefur. Svona getur þetta gengið í ansi langan tíma þar til konan hefur sig loksins í það að gera eitthvað í málinu, oftast með utanaðkomandi hjálp. Gerandinn í ofbeldisfullri sambúð er frá sínu sjónarhorni í afar góðu sambandi, hans hlið er alltaf sú rétta og það er sú sannfæring sem að lokum sannfærir þolandann líka um að svona eigi þetta að vera.
Á pappírum og í augum annarra er þetta langvarandi samband þótt aðstæður innan þess séu meira en lítið skrítnar.
Hver einasta manneskja sem ég þekki segir að þetta gæti aldrei komið fyrir sig. Og væntanlega er það satt því það eru ákveðnar týpur sem lenda frekar í þessu en aðrar og það er ótrúlegt hvað þeir einstaklingar sem beita ofbeldi, andlegu eða líkamlegu eru naskir á að finna þessar týpur. Sterk sjálfsmynd og félagslegt tengslanet gerir þarna gæfumuninn, þeim konum sem finnast þær vera háðar utanaðkomandi viðurkenningu er hættara við að festast í þess konar sambandi, þar sem gerandi gerir þær í raun háðar sér og sínu áliti. Kannski gerir hann það ekki meðvitað en svona er mynstrið.
Því betri tengsl sem einstaklingur hefur við annað fólk því betra á það með að vinna sig út úr svona hlutum án þess að festast í þeim. Þeir sem standa einir eða finnst þeir ekki eiga neinn að eiga það á hættu að telja sig háða þeirri manneskju sem sýnir þeim alúð og umhyggju, sama hvað annað sú manneskja gerir.
Sem leiðir mig að áðurnefndum forstöðumanni og skjólstæðingi hans. Skjólstæðingurinn er ung stúlka hverrar forsögu ég þekki ekki vel en það má þó gera ráð fyrir að hún hafi verið í óreglu og þess konar líferni býður ekki beint upp á heilbrigð félagstengsl, sérstaklega ef það hefur byrjað snemma. Ekki er ólíklegt að forstöðumaðurinn þekki inn á veikleika manneskju í þessu ástandi en eins og kom fram hér að ofan þá er þetta ekki alltaf meðvitað hjá gerandanum en hann kann svo sannarlega að ýta á réttu takkana. Mér finnst persónulega ekkert ósennilegt að hann hafi fengið hana til að gera hluti sem hún vildi ekki gera. Það sem manni finnst ógeðfellt í fyrstu verður að vana og maður hættir að finna fyrir þeim viðbrögðum sem maður fann í fyrstu. Þetta er hluti af varnarviðbrögðum mannskepnunnar, kallað habituation upp á útlensku. Sem sagt, maður sættir sig við hluti sem maður er ekki endilega sáttur við, vegna þess að til að lifa af verður maður að aðlagast. Ég tel það ekkert ólíklegt að hún hafi einfaldlega aðlagast aðstæðum, gert það besta sem hún taldi sig geta gert í stöðunni þar til hún var komin það langt í sinni félagslegu færni að sjá, að það var í raun verið að eyðileggja hana og brjóta niður með þessum aðgerðum. Og já, ég myndi verða reið hverjum þeim sem hefði, undir yfirskini þess að ætla að hjálpa mér, hrint mér afturábak í mínu bataferli.
Það er hægt að vera í sambandi í tvö ár og gott betur, gegn betri vitund og eigin vilja. Flestir eru bara svo heppnir og hamingjusamir í sínu lífi að þeir gera sér ekki grein fyrir því.
Og þó svo að þetta hafi verið með hennar samþykki þá á hann auðvitað ekkert með það að leita eftir slíku samþykki. Með þessu framferði brýtur hann ekki bara gegn 197. grein almennra hegningarlaga þar sem stendur: „Ef umsjónarmaður eða starfsmaður í fangelsi, geðsjúkrahúsi, vistheimili, uppeldisstofnun eða annarri slíkri stofnun hefur samræði eða önnur kynferðismök við vistmann á stofnuninni varðar það fangelsi allt að 4 árum,” heldur líka 198. grein; „Hver sem hefur samræði eða önnur kynferðismök við mann utan hjónabands eða óvígðrar sambúðar með því að misnota freklega þá aðstöðu sína að hann er honum háður fjárhagslega, í atvinnu sinni eða sem skjólstæðingur hans í trúnaðarsambandi skal sæta fangelsi allt að 3 árum eða, sé maðurinn yngri en 18 ára, allt að 6 árum. …”
Það eru bara staðreyndir málsins, hvert svo sem eðli sambandsins var.